Initiatiefnota: strengere controle op marktwerking in Nederland

Het versterken van toezicht op markten die gebrekkig functioneren staat hoog op de agenda in Nederland. Vorige maand berichtten wij al over het wetsvoorstel dat de Autoriteit Consument en Markt ("ACM") de bevoegdheid geeft om overnames die de omzetdrempels niet halen te toetsen aan de Mededingingswet ("Mw"). Op 1 april 2025 dienden vier Kamerleden – waaronder Wilders en Omtzigt – een initiatiefnota in, waarin zij betogen het toezicht op dit soort marktverstoringen verder uit te breiden. Ze pleiten ervoor dat de ACM meer bevoegdheden krijgt om gedrags- en structuuringrepen op te leggen aan bedrijven in dergelijke slecht functionerende markten. Daarnaast willen ze dat de regering wettelijke maximumprijzen kan opleggen, inkooprestricties bij supermarkten worden weggenomen en wordt de bankensector aangepakt. In deze nieuwsupdate gaan wij op elk van deze maatregelen verder in.

Pleidooi voor een marktremediebevoegdheid 

De indieners van de informatienota stellen vast dat de Nederlander meer betaalt voor producten in de supermarkt, dan pakweg een Duitser of een Belg. Zo betaalt men in Nederland 15% meer voor een pot Hak-appelmoes en is Calvé pindakaas EUR 1,25 duurder dan in Duitsland. De reden hiervoor is niet alleen de toegenomen inflatie, maar valt vermoedelijk ook te zoeken in vermeende overwinsten die bedrijven de afgelopen jaren geboekt hebben, wat het gevolg zou zijn van structureel marktfalen. 

Om dit aan te pakken pleiten indieners voor een ‘marktremediebevoegdheid’ voor de ACM. Mededingingsautoriteiten in enkele andere Europese landen beschikken al over dergelijke bevoegdheden, die door Europese Commissie en ACM ook wel worden omschreven als een New Competition Tool (“NCT”). Dit stelt de ACM in staat om in te grijpen op markten waar de concurrentie niet goed functioneert, zelfs zonder dat er sprake is van een kartel of misbruik van machtspositie. Vooralsnog kan de ACM in dit soort markten geen maatregelen opleggen.

Een marktremediebevoegdheid stelt de mededingingsautoriteit in staat om na een grondig marktonderzoek concrete maatregelen op te leggen. Dit zijn maatregelen die gericht zijn op het veranderen van de structuur van de markt of het gedrag van de marktdeelnemers. In het meest extreme geval bestaat een marktremedie uit de gedwongen afstoting van bedrijfsonderdelen, zoals in het Verenigd Koninkrijk reeds werd gedaan als gevolg van marktverstoring in de luchtvaartsector. Dit is echter zeer ingrijpend en daarom ook uitzonderlijk. Gedragsremedies, zoals het openstellen van bepaalde infrastructuur of het eisen van meer transparantie van marktdeelnemers, zullen sneller gebruikt worden.

Daarnaast pleiten de indieners voor een beperking van inkooprestricties, die tevens een oorzaak zouden zijn voor hoge consumentenprijzen en nieuwe markttoetreders zouden ontmoedigen. Hier kan tegen opgetreden worden door labels EU-proof te maken en parallelimport te bevorderen, zodat supermarkten producten uit andere EU-landen kunnen inkopen tegen lagere prijzen.

Casestudy: de Nederlandse spaarmarkt

Een voorbeeld van een markt die volgens de ACM slecht functioneert, is de Nederlandse spaarmarkt. Door een gebrek aan concurrentie en een lage overstapbereidheid van spaarders kunnen de drie Nederlandse grootbanken (ING, Rabobank en ABN AMRO) rentepercentages stilzwijgend afstemmen. Dit is op zich niet verboden, maar zorgt wel voor lagere spaarrentes dan in omliggende landen. 

In haar rapport over de spaarmarkt stelt de ACM dat een NCT een goede oplossing is voor de bestaande concurrentieproblemen. De indieners van de initiatiefnota zijn het hiermee eens. Volgens hen kan de ACM een marktremediebevoegdheid gebruiken om de koppelverkoop van spaar- en betaalrekeningen te beperken. Daarnaast zien de indieners ook een rol voor de regering om de toetreding van buitenlandse hypotheekverstrekkers te bevorderen en de vergunningstrajecten voor nieuwe toetreders in de banksector te versoepelen.

Maximumprijzen

Naast regulering van de bankensector pleiten de indieners voor de invoering van wettelijke maximumprijzen in sectoren waar gebrekkige concurrentie leidt tot prijsstijgingen die een NCT niet kan oplossen. Dit is volgens hen onder meer het geval in de dierenzorg, waar een beperkt aantal aanbieders hogere prijzen kan vragen, wat niet altijd resulteert in een evenredige kwaliteitsverhoging. Specifiek in de dierenzorg wordt geacht dat dit het gevolg is van meerdere en opeenvolgende niet-meldingsplichtige overnames ("kralen rijgen"), waardoor ondernemingen onopgemerkt hun marktaandeel konden vergroten. De indieners verwachten dat een systeem van maximumprijzen, naar het voorbeeld van de huidige regels voor tandartsen en taxidiensten, deze problemen kan verhelpen. De ACM wordt onder deze initiatiefnota verantwoordelijk voor de handhaving van deze tarieven.

Vooruitblik

Naast deze marktremediebevoegdheid pleiten de indieners voor een call-in bevoegdheid Hiermee beogen de indieners om de ACM de bevoegdheid te geven om haar concentratietoezicht ook uit te voeren op overnames die onder de meldingsdrempel vallen. Gelijksoortige initiatieven kregen de afgelopen maanden al veel steun in de Tweede Kamer. Het ziet er dus naar uit dat het verzoek om meer bevoegdheden van de ACM ingewilligd zal worden door de wetgever. 

Op 10 april 2025 werd in een kabinetsreactie de initiatiefnota overgelegd aan het ministerie van Economische Zaken. Leden van de Tweede Kamer kunnen tot 15 mei vragen indienen voor een schriftelijk overleg. Het is nog onduidelijk wanneer dit precies zal worden vertaald in concrete wetgeving.