Klimaattransitie vereist een transitie in denken

'De bedrijfsjurist moet een verandering van denken doorgaan', zo luidde het devies tijdens de Bedrijfsjuristen Monitor van 13 mei. Het evenement stond in het teken van hoe klimaatverandering en klimaatwetgeving de rol van de bedrijfsjurist gaan veranderen. Door middel van een paneldiscussie deelden experts hun mening met de bijna 200 aanwezigen. Hoewel hun meningen soms schuurden, vonden zij gelijke grond in de opvatting dat de beroepsgroep enkel een rol in de klimaattransitie kan spelen wanneer de bedrijfsjurist proactief te werk gaat.

De Bedrijfsjuristen Monitor is een samenwerking tussen Houthoff en het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen (NGB). Deze elfde editie werd geopend door Albert Knigge, Managing Partner van Houthoff, die benadrukte dat de invloed van klimaatverandering op de bedrijfsjurist 'wellicht het meest relevante onderwerp' van de monitor tot nu toe is. Hij onderscheidt drie soorten gevolgen van klimaatverandering voor bedrijven: "Fysieke gevolgen (door ontwikkelingen als de stijgende zeespiegels en droogte), aansprakelijkheid (bij vervuiling en/of normenoverschrijding) en transitie (aanpassingen in businessmodellen)."

Keynote spreker Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid en oprichter van stichting Urgenda, vervolgde door de aanwezigen mee te nemen in zijn onderzoek naar de gevolgen van klimaatverandering op zowel ecologisch als economisch gebied. Zijn betoog werd gedreven door de opvatting: "Wanneer je over tien jaar nog een vervuilend bedrijf bent, de kans dan groter is dat je wel wordt gedaagd, dan dat je niet wordt gedaagd."

Explosie van rechtszaken

Tijdens de paneldiscussie waren de panelleden het erover eens dat komende jaren een explosie van nieuwe rechtszaken kan worden verwacht. Knigge stelde daarom dat organisaties nu al maatregelen kunnen of moeten nemen. Nieuwe wetgeving en maatschappelijke druk zullen namelijk vragen om nieuwe businessmodellen, samenwerkingsvormen en een andere kijk op bezit. Dit geldt voor zowel vervuilende sectoren als bedrijfstakken die (relatief) schoon zijn. Ook voorspelt hij kansen in verzekerbaarheid van risico's van bijvoorbeeld natuurrampen en duidde hij veranderingen voor disclosure verplichtingen, waarin meer nadruk komt te liggen op de maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties die, door middel van disclosure, kenbaar maken welke acties zij ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Arnold Brakel, voorzitter van het NGB en Head of Legal a.i. ING Netherlands, vertelt dat hij ING inventief bezig ziet door 'meer nadruk op groen dan op bruin te leggen'. De organisatie stimuleert duurzaamheid door middel van financieringen en legt lagere tarieven op aan klimaatneutraal vastgoed dan aan 'bruin' vastgoed.

Brakel wijdt de toeneming van mogelijke rechtszaken aan het feit dat de klimaatdiscussie lang gevoerd werd met de gedachte 'voor anderen, voor later'. Maar dat het de laatste tijd veranderd is naar 'voor nu, voor mij'. Hij herkent daarom een rol voor financiers tijdens deze transitie omdat een mogelijkheid tot inventiviteit ontstaat nu claims door burgers ingezet worden om de overheid en bedrijven aan te sporen stappen te nemen.

Ingrid de Caluwé, manager public affairs van Tata Steel, een van de grootste CO2-uitstoters van Nederland, nam ook deel aan de paneldiscussie. Ze beklemtoonde dat de grootste vervuilers gemotiveerd zijn om stappen te nemen en dit al jaren doen. Om dit mogelijk te maken pleit ze voor samenwerking met politici en banken, die vanuit nieuwe wetgeving en financieringen de hand uit kunnen steken aan welwillende organisaties.

Alle panelleden waren het in overtuiging eens dat los van de risico's die voortvloeien uit het veranderende klimaat en bijbehorende wetgeving, er ook enorme kansen liggen. Bedrijfsjuristen worden aangemoedigd een bepalende rol binnen de transitie aan te nemen omdat zij nu juist het verschil kunnen maken. Als geen ander zijn zij instaat niet alleen de risico's te zien, maar ook wat wèl mogelijk is.

Fris kijken is dwars denken

Om een verandering te maken en waarde toe te voegen binnen de klimaattransitie is de mindset van de bedrijfsjurist volgens Brakel het belangrijkste: "Probeer te kijken naar nieuwe kansen voor het bedrijf." Ivar Timmer senior-onderzoeker legal management aan de HvA, beaamt dit en vult aan: "Maak de organisatie duidelijk dat klimaat- en milieubeleid onverwachte juridische gevolgen kunnen hebben en zorg dat je bij belangrijke initiatieven vroeg aan tafel zit." De visie sloot aan bij Rotmans die verkondigde dat om proactief te kunnen werken, bedrijfsjuristen op een frisse manier moeten gaan kijken. Dit kan volgens hem enkel wanneer zij ook durven om dwars, buiten hun eigen kaders, te denken.

Bedrijfsjuristen moeten een recalcitrante houding aannemen tegenover de huidige manier van werken, een oproep van Rotmans, die zelf ontegenzeggelijk recalcitrant is. Hij bepleit een houding die voortkomt vanuit proactiviteit en zorgt voor het doorbreken van de traditionele werkwijze waarin commissies en stuurgroepen op elkaar gestapeld worden (en daarmee transitie vertragend werkt), naar een werkwijze die mensen de ruimte geeft om met weinig druk te experimenteren, omdat 'transitie niet verloopt via regels en voorschriften'.

Neveneffecten van klimaattransitie

Niet alleen wordt maatschappelijke verandering gezien in de visie op klimaat, ook vindt een transitie plaats in visie op bezit. De panelleden bespraken dat bedrijven 'minder waarde hechten aan bezit en meer aan gebruik'. Dat zal leiden tot een toename van leasecontracten en, door de afname van vraag naar bezit, ook tot een vermindering van waarde in onder andere het vastgoed.

Organisaties zien de transitie niet alleen extern maar ook intern. De Caluwé herkent die interne verandering in werving van personeel: "Starters komen omdat we mooie plannen hebben op het gebied van CO2-reductie. Maar als ze binnen twee jaar niets merken van die plannen haken ze af." Ook de 'oudere' populatie denkt, aangemoedigd door hun kinderen, in toenemende mate na over dit onderwerp. Dit zorgt voor meer vragen over organisatiebeleid binnen het bedrijf. Als organisaties geen stappen nemen in de beleidsvorming en uitvoer van klimaatdoelen, dan wordt het moeilijker om nieuw personeel te vinden.

'Klimaatspijbelaar'

Een groep die in grote mate de effecten van klimaatverandering mee zal maken zijn de jongeren. De 16-jarige 'klimaatspijbelaar' Tijn Uylenburg sprak ter afsluiting de aanwezigen toe. Hij verweet, onder goedkeuring van de zaal, dat politici te weinig luisteren naar nog niet-stemgerechtigde bevolkingsgroepen. Hij moedigde de bedrijfsjuristen aan stappen te nemen in verduurzaming binnen organisaties en overheden. Juist omdat het huidige beleid zijn generatie 'het hardst zal treffen'.

Verandering komt eraan en het is tijdens de Bedrijfsjuristen Monitor 2019 overduidelijk geworden dat bedrijfsjuristen daar een belangrijke rol in kunnen spelen. Maar dan moet de bedrijfsjurist durven kijken naar de kansen en niet enkel naar de risico's. Want juist dan kunnen deze vakgenoten op een proactieve wijze hun organisaties de juiste kant op leiden.

Meer weten? Lees ook de publicatie 'Klimaatverandering en de rol van de bedrijfsjurist', waarin niet alleen experts aan het woord zijn, maar ook de resultaten van de enquête onder bedrijfsjuristen besproken wordt.